«ادبیات و تاریخنگاری آن»؛ نویسنده طه حسین؛ ترجمه موسی اسوار ؛ نشر هرمس چگونه ادبیات کلاسیک را بفهمیم؟
تاریخ انتشار: ۱۸ مهر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۳۴۶۵۳۲
«ادبیات و تاریخنگاری آن»
نویسنده: طه حسین
مترجم: موسی اسوار
ناشر: هرمس، چاپ اول 1400
88 صفحه، 20000 تومان
****
از نام نویسنده میتوان حدس زد که این کتاب دربارۀ ادبیات زبان عربی و تاریخنگاری آن است. ولی ما برای فهم این کتاب خوب از ادبیات خودمان شروع میکنیم.
سعدی بهحق یکی از قلههای ادبیات فارسی است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
خوشبختانه این بدبختی منحصر به ما نیست و سایر ملتها و کشورهای دوست و برادر نیز حالوروزی مشابه ما دارند. گندهتر و گولاختر از مصر که وجود ندارد. اگر باورتان نمیشود، در این کتاب توصیف طه حسین (1889-1973) از وضع ادبیات عرب و نحوۀ پرداختن به آن را در مصر بخوانید. قطعاً شگفتزده خواهید شد. گویی که وضع همین امروز ادبیات فارسی در ایران را گزارش میکند؛ آن هم دقیق و مفصل و تحلیلی. در این میان، نکتهای کلیدی هست طه حسین متذکر میشود: مشکل ما فقط این نیست که در باب تاریخ ادبیات کار درست و مفیدی نکردهایم؛ بلکه معضل اساسی این است که اگر هم بخواهیم کاری کنیم نمیتوانیم. چرا نمیتوانیم؟ چون ابزارها و روشهای لازم را نداریم و نمیشناسیم. برای نمونه، فرض کنید که بخواهیم دربارۀ سعدی کتابی بنویسیم. به احتمال بسیار زیاد محصول نهایی چنین چیزی از آب درمیآید: به زندگیاش میپردازیم و سپس آثار منثور و منظومش را نام میبریم و بعد هم آرایههای ادبی اشعارش را برمیشمریم و در نهایت چند نقل قول از بزرگان در باب سعدی میآوریم و با چند بهبه و چهچه و سلام و صلوات کتاب را ختم میکنیم. خب، اینکه قصه است! درک و فهم تاریخی ادبیات که به این صورت نیست. این امر نیازمند شناختی گسترده از دانشهای پیرامونی است که آثار سعدی در دل آنها جای میگیرد. اجازه دهید این مطلب را با مثالی آشناتر روشنتر سازم.
«بعد از اینم نبود شائبه در جوهر فرد / که دهان تو در این نکته خوش استدلالیست» اگر این بیت حافظ در فال کسی بیاید، به این معناست که نباید هیچ تردیدی به خودش راه دهد که آرزوهایش محقق خواهد شد و به موفقیتی لاکچریگونه خواهد رسید. اما اگر کسی بخواهد آن را درست و دقیق بفهمد، اصلاً کار راحتی نیست؛ اصلاً یعنی اصلاً. فهم این بیت در گرو فهم مسئلۀ وجود و عدم «جوهر فرد» است. این موضوعِ متافیزیکی یکی از آن مسائلی بود که همۀ فرقههای کلامی و همۀ مکاتب فلسفی قرنها بر سر آن به جان هم افتادند. بعضی از متکلمان آن را با مسئلۀ توحید گره زدند و منکر آن را تلویحاً کافر دانستند. عدهای منکر شدند. بعضی استدلال میکردند. برخی به دنبال نمونههای جوهر فرد رفتند. پای ریاضیات به میان آمد؛ چون نقطۀ هندسی یکی از نامزدها شد. سروکلۀ فیزیک هم پیدا شد؛ زیرا اتم نامزد بعدی بود. فیلسوفان دست رد به سینۀ همۀ نامزدها زدند و... . با توجه به پیچیدگی، اهمیت، ابعاد و تاریخ طولانی مسئلۀ جوهر فرد، فهم کامل همۀ جوانب آن بهتنهایی یک تخصص کامل است. در هر صورت، صرف توجه به این امر درک و فهم ما را حتی از آن تکبیت هم تغییر میدهد. بر این اساس، آیا رواست تاریخ ادبیات را بفهمیم بدون اینکه به اینگونه امور توجه کنیم؟! پس توجه به تاریخ اندیشه یکی از لوازم پرداختن به تاریخ ادبیات است. البته این امر فقط یکی از مواردی است که باید لحاظ شود. کارهای دیگری هم هست که باید انجام داد. نویسنده آنها را نیز برمیشمرد و توضیح میدهد.
به دیگر سخن، این کتاب صرفاً توصیفی از وضح نامطلوب نیست، بلکه ترسیم وضع مطلوب و چگونگی رسیدن به آن هم هست. جالب است که طه حسین هم روشی کوتاهمدت معرفی میکند و هم روشی طولانیمدت. روش اول روی افراد فرهیختۀ ادبدوست حساب باز کرده و روش دوم مبتنی بر اصلاح دانشگاه و نظام آموزشی است. به عبارت دیگر، در این کتاب مختصر شاهد ترکیبی از مباحث نظری و راه حلهای عملی هستیم. دیگر اینکه طه حسین همۀ مباحث خود را با مثالهایی همراه کرده که مربوط به ادبیات عرب است. ولی جالب اینجاست که حتی نقد و بررسی آن مثالها به گونهای است که منحصر به ادبیات عرب نیست و مشابه آنها را میتوان دربارۀ ادبیات فارسی بازگو کرد. در کل، ارزش این کتاب برای ما در این است که دو ویژگی ممتاز دارد: اول اینکه مباحثش را میتوانیم به تاریخ ادبیات فارسی تسری دهیم؛ و دوم اینکه هدف و مقصود کتاب را هم میتوانیم تعمیم دهیم. هدف نویسنده نشان دادن راه و روش و چگونگی «نوشتن» تاریخ ادبیات است. ولی هیچ لزومی ندارد که مقید به این هدف باشیم. بهراحتی میتوانیم از نظریات نویسنده برای «فهم» تاریخی ادبیات بهرهبرداری کنیم.
در نتیجه، روی هم رفته، هر کس به هر نحوی دغدغۀ تاریخ ادبیات دارد از این کتاب مطالب جالب و مهمی خواهد آموخت. اما در پایان میخواهم به نکتهای مهمتر اشاره کنم. نکته این است که بیانات طه حسین فقط در خصوص ادبیات صادق نیست و با کمی دقت معلوم میشود که دربارۀ دیگر علوم انسانی هم صادق است؛ برای نمونه فلسفه. آیا مطلب ذیل بر وضعیت ادبیات و فلسفه و علوم سیاسی و حقوق و ... در کشورمان صدق نمیکند؟
«هر سال همان مکرّراتِ سال پیش را نشخوار میکنند و مدرّسان به این بازگویی دل آسوده داشتهاند و شاگردان از بابت جزوهها خاطر جمعاند: آنها را از بر میکنند و محفوظات را بر برگۀ آزمون مصوّر میسازند یا در برابر گروه ممتحنان غرغره میکنند و، چون از آزمون فارغ گردند، مدرّس و معلم میشوند و جزوههای مدرّسانِ خود را برای شاگردان خویش خلاصه میکنند و این شاگردان نیز مطالب را از بر میکنند و مصوّر میسازند و غرغره میکنند و سرانجام مدرک هم میگیرند. نه انتظار بود نه امید میرفت که روش تدریس ادبیات در مدارس دولتی تغییر کند. چند ماه پیش جزوهای میخواندم از همین جزوهها که در دسترس دانشجویانِ دانشسراست. همانی بود که ده یا پانزده سال پیش میخواندم، تغییر نکرده بود – غلط گفتم تغییر کرده و خلاصه شده بود و صاحب قلم، از سر ترحّم به شاگردان و آسان گرفتن بر آنان در آزمون، آن را زیاده خلاصه کرده بود!»
*دکترای فلسفه
منبع: الف
کلیدواژه: تاریخ ادبیات ادبیات فارسی جوهر فرد طه حسین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۳۴۶۵۳۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
۱۳ کتاب پرفروش شعر در نمایشگاه کتاب
سال گذشته کتابهای زیادی در حوزه شعر منتشر شد و توسط ناشران در نمایشگاه مجازی کتاب تهران عرضه شد. بر طبق آماری که از نمایشگاه مجازی سال گذشته در دست داریم کتابهای شعر و کتابهای کلاسیک قدیمی به روال دورههای قبل، همچنان جزو پرفروشها بودند.در نمایشگاه مجازی سال ۱۴۰۲ «شرح جامع مثنوی معنوی» پرفروشترین کتاب در حوزه ادبیات اعلام شد. «شرح جامع مثنوی معنوی» به قلم کریم زمانی کاملترین و مفصلترین گزارش موجود از مثنوی مولاناست، که هم اکنون جلد نخست آنکه شرح دفتر نخست را دربردارد، در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. برخلاف دیگر مفسران ادبیات کهن فارسی، کریم زمانی جزئیترین موارد و نکتههای هر بیت را مورد بررسی قرار داده است و صرفاً به توضیح بخشهایی که از نظر وی دشوار بوده، بسنده نکرده است و با چنین رویکردی باقی قسمتها را رها نکرده است. این کتاب با دانش گسترده لغوی، قرآنی، حدیثی و عرفانی از سایر تفاسیر متمایز میشود. از آنجا که نمیتوان بسیاری از اشعار دشوار مثنوی را بدون توضیح کامل درک کرد، به اعتقاد بسیاری از ادیبان و مفسران، این مجموعه که هم اکنون دفتر اول آن پیش روی مخاطب است، یکی از بهترین آثار در این حوزه محسوب میشود.
آثار فاضل نظری نیز از پرفروشترین آثار ادبی نمایشگاه مجازی بود. فاضل نظری شاعر جریانساز ایرانی که همواره بین مخاطبان محبوب بوده آثارش مورد توجه مخاطبان واقع شده است. او بهعنوان شاعر برگزیده دهه ۱۳۸۰ به انتخاب مردم در هفتمین جشنواره شعر فجر و همچنین پرمخاطبترین شاعر با معرفی بنیاد ادبیات داستانی انتخاب شده است. کتاب «وجود» اثر فاضل نظری از انتشارات سوره مهر عنوان دوم پرفروشهای این لیست است. کتاب وجود شامل بیش از ۲۰ قطعه شعر از فاضل نظری است که هر یک عنوان مخصوصبهخود را دارند. برخی از این عنوانها شامل «آزمون و خطا»، «سکه صفوی»، «چرخ و فلک»، «تنهایی شلوغ»، «آینده در گذشته»، «بیهودهپیمایی» و «زندان زندگان» است.
کتاب «گزیده اشعار» فاضل نظری هم سومین عنوان پرفروش نمایشگاه مجازی بود. این کتاب از چهار مجموعه گریههای امپراطور، اقلیت، آنها و ضد تشکیل شده است. «گریههای امپراتور» مجموعه شعری از فاضل نظری است که در قالب غزل سروده شده است. روانی زبان، درونمایه قوی و گستره دانش واژه گان شاعر، وی را در انتقال مفاهیم نهفته در ذهن و دلش به خوبی یاری کرده است. ردیفهای زیبا و رندانه غزلیات کتاب مورد توجه است؛ اما آنچه بیشتر ناخودآگاه مخاطبان را به سوی اشعار این کتاب میکشاند، تأثیرپذیری ابیات، از اشعار قدمایی چون حافظ و سعدی است، که سالهای سال آشنای ذهن ایرانیان بوده است. نظری در این مجموعه با استفاده از زبانی نرم و ساده توانسته است مضامین سنتی را بازآفرینی کند و طرحی نو در اندازد.
نخستین نکتهای که مخاطب در مواجهه با شعر فاضل نظری با آن مواجه میشود، سادگی و خوشخوانی شعرهای اوست. شعر او بینیاز از هر نوع بازی زبانی یا فرمی است و در واقع شاعر دغدغه زبان یا فرم ندارد. گریههای امپراتور در پرونده افتخارات خود عنوان کتاب سال شعر جوان ایران را جای داده است. این مجموعه به همراه دو کتاب «اقلیت» و «آنها» سه گانه فاضل نظری را تشکیل میدهد.
همچنین کتاب «ضد» در زمره عناوین پرفروش ادبیات در نمایشگاه کتاب مجازی سال گذشته بود.. «ضد» چهارمین مجموعه شعر فاضل نظری در قالب غزل است. در این کتاب ۵۱ غزل از این شاعر آمده که با دانش واژگانی و درونمایه قوی اشعارش بسیاری را مجذوب کرده است. او در سبک و سیاق از اشعار کلاسیک ایرانی و شاعران سبک هندی پیروی میکند، قافیههایش را بهجا و ردیفهایش را رندانه انتخاب میکند و با بازآفرینی مفاهیم سنتی، مضامین نو میآفریند. سادگی و روانی از ویژگیهای بارز شعر فاضل نظری در این اثر و سایر کتابهایش است. او دغدغه زبانی ندارد و در پی کشفهای زبانی نیست.
رتبه هشتم لیست پرفروشهای ادبیات تعلق به کتاب «آنها» بود. «آنها» سومین مجموعه شعر فاضل نظری بعد از اقلیت و گریههای امپراتور است که ۵۱ سروده را در قالب غزل شامل میشود و مضامین این اشعار موضوعات عاشقانه و عرفانی و نیز چند شعر آئینی است. از مشخصههای ممتاز فاضل نظری مضمونسازی بدیع و جذاب است که در این اثر نیز این توانایی خود را به نحو احسن به کار گرفته است.
کتاب «گریههای امپراطور» نیز نهمین کتاب پرفروش ادبیات بود. همچنین کتاب «اقلیت» فاضل نظری نیز از پرفروشترینهای نمایشگاه مجازی ۱۴۰۲ بود. کتاب «اقلیت» مشتمل بر ۳۷ قطعه شعر در قالبهای نو و غزل از فاضل نظری، شاعر معاصر است. اقلیت یکی از مجموعههای متفاوتی است که در چندسال اخیر توانسته جانی به بازار کتاب بهخصوص در حیطه شعر ببخشد. با بررسی کتاب میتوان به قدرت چهار عنصر اصلی کتاب یعنی عاطفه، تخیل، زبان و آهنگ پی برد که لازمه جذابیت و زیبایی شعر است.
«بوستان سعدی» چهارمین عنوان پرفروش بود و این نشان از علاقه مخاطبان ایرانی به ادبیات و اشعار کهن ایرانی دارد. همچنین رتبه پنجم را در این لیست دیوان حافظ به خود اختصاص داد.
کتاب «آینه در آینه» در رتبه ششم لیست پرفروشهای ادبیات در نمایشگاه مجازی قرار گرفت. این کتاب مجموعه شعری است از هوشنگ ابتهاج (ه.الف.سایه) که توسط نشر چشمه منتشر شده است. نکته جالب توجه در این مجموعه این است که گزینش آنها توسط استاد شفیعی کدکنی انجام شده که درباره نحوه گزینش این اشعار گفته است «اگر میخواستم این انتخاب را بر محور اصلی شاهکاری او –که در آن اکثریت با غزل هاست- استوار کنم، شاید برای بعضی از گونهها و نمونههای دیگر کمتر مجال تجلی حاصل میشد. اما در این گزینش، مقصود اصلی، ارائه نموداری از مراحل مختلف خلاقیت هنری او و نمونههایی از تجارب گوناگون وی در عالم شعر و شاعری بوده است.»
دیوان پروین اعتصامی نیز دهمین کتاب پرفروش لیست پرفروشهای ادبیات در نمایشگاه مجازی سال گذشته بود. آنچه سبب شده امروز پروین اعتصامی را با این نام و نشان بشناسیم، چاپ دیوان اوست که در سال ۱۳۱۴ به همت پدرش انجام شد. چاپ اول دیوان که آراسته به دیباچه شاعر و استاد سخنشناس، ملکالشعرای بهار است و تحقیق او در تعیین ارزش ادبی و ویژگیهای سخن سخنگوی بزرگ، شامل ۱۵۰ قصیده و مثنوی در زمان شاعر و با قطعهای در مقدمه از خود او تنظیم شده است. دیوان پروین شامل تمام اشعار سروده شده توسط او نیست، زیرا پروین چند سال پیش از مرگش، قسمتی از اشعارش را که مطابق میلش نبود، سوزاند. مضامین و معانی اشعار پروین، توصیفکننده دلبستگی عمیق او به پدر، استعداد و شوق فراوان به آموختن علم و دانش، روحیه ظلمستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستمدیدگان است.
کتاب «پله پله تا ملاقات خدا» سیزدهمین کتاب این مجموعه پر فروش بود که این امر نشاندهنده علاقه خاص ایرانیان به مولانا و شمس و مثنوی است. کتاب «پله پله تا ملاقات خدا» با عنوان فرعی «درباره زندگی، اندیشه و سلوک مولانا جلالالدین رومی» کتابی از عبدالحسین زرینکوب نویسنده و محقق برجسته ایرانی بهویژه در حوزه ادبیات عرفانی است. این کتاب اولین بار در سال ۱۳۷۱ به زبان فارسی منتشر شد. این کتاب که درباره زندگی و شیوه سلوک مولاناست بهنوعی یک راهنما از توصیههای عملی و بینشهایی در مورد چگونگی ایجاد رابطه عمیقتر با خدا نیز به شمار میرود. این اثر توسط انتشارات علمی منتشر شده و یکی از شناختهشدهترین آثار عبدالحسین زرینکوب است. نویسنده در این کتاب به بررسی و شرح زندگی مولانا از زمان کودکی وی در بلخ تا سفر او به قونیه و ملاقات با شمس تبریزی و در نهایت وفات او پرداخته است. علاوه بر شرح زندگینامه مولانا، زرینکوب در این کتاب به بررسی سلوک و عقاید عرفانی مولانا نیز میپردازد. این کتاب از جمله کتابهای موفق حوزه ادبیات عرفانی است که تا به امروز به چاپ چهل وچهارم رسیده است.
کتابهای «اکنون»، «سرمهای»، «رباعیات خیام»، «گزیده اشعار هوشنگ ابتهاج»، «گزیده اشعار حسین منزوی»، «سیاست در شعر نو»، «آیدا در آینه»، «مثنوی معنوی»، «شاهنامه فردوسی» عناوین دیگر لیست پرفروش نمایشگاه مجازی ۱۴۰۲ بودهاند.
منبع: خبرگزاری کتاب ایران